5. ทุติยอปริชานนสุตฺตํ

[27] ‘‘สพฺพํ , ภิกฺขเว, อนภิชานํ อปริชานํ อวิราชยํ อปฺปชหํ อภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, สพฺพํ อนภิชานํ อปริชานํ อวิราชยํ อปฺปชหํ อภพฺโพ ทุกฺขกฺขยาย? ยญฺจ, ภิกฺขเว , จกฺขุ, เย จ รูปา, ยญฺจ จกฺขุวิญฺญาณํ, เย จ จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา…เป.… ยา จ ชิวฺหา, เย จ รสา, ยญฺจ ชิวฺหาวิญฺญาณํ, เย จ ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา; โย จ กาโย, เย จ โผฏฺฐพฺพา, ยญฺจ กายวิญฺญาณํ, เย จ กายวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา; โย จ มโน, เย จ ธมฺมา, ยญฺจ มโนวิญฺญาณํ, เย จ มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา – อิทํ โข, ภิกฺขเว, สพฺพํ อนภิชานํ อปริชานํ อวิราชยํ อปฺปชหํ อภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายฯ

‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อภิชานํ ปริชานํ วิราชยํ ปชหํ ภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, สพฺพํ อภิชานํ ปริชานํ วิราชยํ ปชหํ ภพฺโพ ทุกฺขกฺขยาย? ยญฺจ, ภิกฺขเว, จกฺขุ, เย จ รูปา, ยญฺจ จกฺขุวิญฺญาณํ, เย จ จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา…เป.… ยา จ ชิวฺหา, เย จ รสา, ยญฺจ ชิวฺหาวิญฺญาณํ, เย จ ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา; โย จ กาโย, เย จ โผฏฺฐพฺพา, ยญฺจ กายวิญฺญาณํ, เย จ กายวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา; โย จ มโน, เย จ ธมฺมา, ยญฺจ มโนวิญฺญาณํ, เย จ มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา ธมฺมา – อิทํ โข, ภิกฺขเว, สพฺพํ อภิชานํ ปริชานํ วิราชยํ ปชหํ ภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายา’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. อาทิตฺตสุตฺตํ

[28] เอกํ สมยํ ภควา คยายํ วิหรติ คยาสีเส สทฺธิํ ภิกฺขุสหสฺเสนฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตํฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, สพฺพํ อาทิตฺตํ? จกฺขุ [จกฺขุํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ภิกฺขเว, อาทิตฺตํ, รูปา อาทิตฺตา, จกฺขุวิญฺญาณํ อาทิตฺตํ, จกฺขุสมฺผสฺโส อาทิตฺโตฯ ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อาทิตฺตํฯ เกน อาทิตฺตํ? ‘ราคคฺคินา, โทสคฺคินา, โมหคฺคินา อาทิตฺตํ, ชาติยา ชราย มรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ อาทิตฺต’นฺติ วทามิ…เป.… ชิวฺหา อาทิตฺตา, รสา อาทิตฺตา, ชิวฺหาวิญฺญาณํ อาทิตฺตํ, ชิวฺหาสมฺผสฺโส อาทิตฺโต ฯ ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อาทิตฺตํฯ เกน อาทิตฺตํ? ‘ราคคฺคินา, โทสคฺคินา, โมหคฺคินา อาทิตฺตํ, ชาติยา ชราย มรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ อาทิตฺต’นฺติ วทามิ…เป.… มโน อาทิตฺโต, ธมฺมา อาทิตฺตา, มโนวิญฺญาณํ อาทิตฺตํ, มโนสมฺผสฺโส อาทิตฺโตฯ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อาทิตฺตํฯ เกน อาทิตฺตํ? ‘ราคคฺคินา, โทสคฺคินา, โมหคฺคินา อาทิตฺตํ, ชาติยา ชราย มรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ อาทิตฺต’นฺติ วทามิฯ เอวํ ปสฺสํ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, รูเปสุปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุวิญฺญาเณปิ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุสมฺผสฺเสปิ นิพฺพินฺทติ, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ …เป.… ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติ; วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุํฯ อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมิํ ภญฺญมาเน ตสฺส ภิกฺขุสหสฺสสฺส อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจิํสูติฯ ฉฏฺฐํฯ